2020: een positief keerpunt?

Kun je op basis van patronen uit het verleden de toekomst voorspellen?  Zo ja dan zou 2020 wel eens een positief keerpunt kunnen worden in meerdere opzichten. Sociaal, technologisch, economisch en politiek!

Om te beginnen met de economie. In de economie kennen we de conjunctuurcyclus. De afwisseling van de zeven vette en de zeven magere jaren, zoals ook al beschreven in de christelijke bijbel. En nog steeds is dit patroon in de economie te ontdekken. Maar niet helemaal. Die conjunctuurgolven duren nooit precies 7 jaar. En niet alleen duren die cycli soms wat langer of korter, ze zijn soms ook heftiger of juist minder heftig dan andere keren.

Levert toekomstverkennen geld op?

Betaalt het zich terug om kostbare tijd en energie te stoppen in toekomstonderzoek? René Rohrbeck van de Universiteit van Aarhus (Denemarken) heeft daar onderzoek naar gedaan. Hij onderzocht samen met zijn team het verschil tussen organisaties die zich bewust voorbereiden op de toekomst en organisaties die dat niet doen. Doen toekomstgerichte organisaties het beter dan andere organisaties?

Hij keek daarvoor naar wat hij foresight maturity noemt – de mate waarop een organisatie zich op de toekomst heeft voorbereid - zou je kunnen zeggen.

Benzine uit lucht?

Heel soms kom je als futuroloog iets tegen waarvan je denkt; “dit gaat de hele wereldgeschiedenis veranderen”. Dit is zoiets.

Van bruto nationaal product naar netto mondiaal geluk

Anders dan veel mensen, verwacht ik dat onze kinderen het veel beter zullen krijgen dan wij het nu hebben. Trouwens ook wij zullen het in de toekomst veel beter krijgen dan we het nu hebben. Als we het althans een beetje slim aanpakken.

Buitenaards leven?

In deze blog wil ik een paar vragen beantwoorden die ik vaker krijg na afloop van mijn lezingen. Allereerst wat is het verschil tussen futurologie en andere wetenschappen? Dat verschil zit hierin: futurologen zoomen in en zoomen uit. Wij kijken naar ontwikkelingen in één vakgebied en vervolgens naar de mogelijke gevolgen daarvan in andere vakgebieden. Wij kijken daarbij naar zo veel mogelijk vakgebieden. Van astrofysica tot religiewetenschap.

Tijd voor een nieuw verhaal over onze toekomst

Wij staan als mensheid op dit moment voor misschien wel de grootste en meest ingrijpende uitdaging ooit. Door een combinatie van dreigende crises staan wij nu voor uitdagingen op sociaal, technologisch, economisch, ethisch en politiek gebied.

4 toekomstscenario's voor de economie en waar is de politiek?

Deskundigen voorspellen dat rond 2035 door automatisering en digitalisering meer dan 40% van alle bestaande banen verloren zal zijn gegaan. Dat heeft geleid tot utopische vergezichten van een toekomst waarin niemand meer hoeft te werken. Omgekeerd ook tot duistere visioenen van een wereld waarin een onderklasse structureel tot werkloosheid zal zijn gedoemd.

de futuroloog als toekomstvoorspeller

Nee, ook een futuroloog kan de toekomst niet voorspellen. Maar dat is wel wat sommige mensen van ons denken. Maar omdat we ons de hele dag professioneel met de toekomst bezig houden, mag je wel verwachten dat we er iets beter in zijn dan andere mensen. Dus laat ik het toch eens proberen. Laat ik dan beginnen met de veronderstelling dat morgen precies zo zal zijn als vandaag. De verschillen die er zullen zijn, zullen hoogstwaarschijnlijk heel erg klein zijn en ook niet echt belangrijk. Morgen is het misschien wel ander weer dan vandaag, of  verhuist de buurman misschien, maar dat zijn zaken die voor de meeste toekomstverkenningen niet echt relevant zijn.

Is er nog toekomst voor de architect?

Architecten hebben iets voor op ons futurologen. Zij creëren zelf de toekomst. Wat zij ontwerpen en bouwen, blijft meestal heel lang bestaan. Zo geven ze vorm aan, faciliteren of frustreren ze het gedrag van mensen tot ver in de toekomst, lang nadat de hypotheek is afgelost en zij zelf misschien al lang dood en begraven zijn.

welkom in het jaar 2100

Probeer je eens een toekomstige wereld voor te stellen waarin bijna niemand meer hoeft te werken. Alles kan worden geproduceerd door robots. Zelfs die robots worden weer gemaakt door andere robots. In die wereld is groene energie overvloedig en praktisch gratis beschikbaar, dankzij zon, wind en misschien ook kernfusie. Met die bijna gratis energie kunnen alle grondstoffen voortdurend worden gerecycled. Milieuvervuiling bestaat dan niet meer.

mensen deugen

In de loop der jaren heb ik duizenden lezingen mogen geven. Vaak is er dan aan het eind nog ruimte voor vragen uit de zaal. Of anders komen er na afloop nog wel mensen op mij af met vragen. Dat vind ik altijd erg leuk. De laatste tijd zijn die vragen wat somberder van aard. Het gaat dan vaak over de toestand in de wereld. Over IS, het Oekraïne referendum, de opkomst van populistische politici, de Brexit en nu weer de verkiezing van Trump. De vragenstellers zijn bang voor dit soort ontwikkelingen en dat botst dan met het optimistisch verhaal dat ik net heb verteld.

Wat als er straks echte seksrobots komen?

Anno 2017 vinden wij vele vormen van seksualiteit normaal of ieder geval acceptabel. Zeker in de meeste westerse landen. Zelfs bij het Kruitvat en de Etos kun je tegenwoordig vibrators en andere seksspeeltjes kopen. Bedrijven met suggestieve namen als Android Love Dolls, True Companion en The Sex Bot verkopen nu al bijna levensechte seksrobots. Wat als die steeds echter gaan worden?

De trimtab naar een betere wereld

Richard Buckminster Fuller (1895-1983) was een Amerikaanse autodidact en wereldverbeteraar. Hij heeft een groot aantal zeer interessante uitvindingen gedaan. Vooral omdat hij alles heel onconventioneel aanpakte. Zijn bekendste uitvinding is wellicht de geodetische koepel, een bouwwerk dat uitzonderlijk licht en stevig is. Maar Buckminster Fuller heeft zich beziggehouden met van alles en nog wat. Van betere landkaarten waarin niet langer West-Europa centraal staat (de mercatorprojectie), via supergestroomlijnde auto’s tot aan ander onderwijs, waarbij het ontwikkelen van de talenten van de leerlingen centraal staat in plaats van het halen van examens.

Bang voor Bots?

We kennen allemaal de robots. Maar kent u ook de bots al? Bots zijn een soort intelligente digitale assistenten waarmee we in de nabije toekomst steeds meer zullen gaan samenwerken. Ze zullen artsen gaan assisteren bij het stellen van diagnoses en het vinden van de beste therapie, ze zullen leraren ondersteunen bij het lesgeven en ze zullen vooral veel kantoorwerk gaan overnemen.

5 manieren om een systeem te veranderen

Ik snap mensen niet die bang zijn voor nieuwe ideeën.  Ik ben juist bang voor de oude (John Cage)

Futurologen denken altijd in systemen. Het gedrag van eenvoudige mechanische systemen is meestal vrij eenvoudig te voorspellen. Denk aan een verbrandingsmotor, een klok, een zonnestelsel. Maar wij hebben meestal te maken met complexe sociale systemen. Ecosystemen, steden, levende lichamen, staten, multinationals, nationale economieën en onderwijssystemen. In zulke systemen lijkt het soms wel of alles met alles te maken heeft. Dat maakt het heel erg moeilijk om te voorspellen hoe zo’n systeem zich zal gedragen in de loop der tijd.

Veilig Internet

In dit artikel uit 2001 pleit ik, samen met Wim Deetman toen burgemeester van Den Haag, voor een gecontroleerd internet. Ik trek daar de vergelijking met de openbare ruimte. Daar kunnen we ook niet toestaan dat hackers, spammers en andere hooligans de orde verstoren.

Gecontroleerd internet  maatschappelijke noodzaak

We hebben als maatschappij dringend behoefte aan een netwerk waarmee we veilig kunnen betalen, waar we zeker kunnen zijn van de digitale identiteit van onze gesprekspartner ‘aan de andere kant van de lijn’, waarmee we veilig elektronisch kunnen stemmen, waar we geen last hebben van mailbommen, ongewenste spam, waarin de kansen op virussen, hackers zijn geminimaliseerd, waar verbindingen gegarandeerd zijn etc.

Kunnen computers denken?

“De vraag is niet of computers kunnen denken, maar of mensen denken.” Deze uitspraak van de beroemde Amerikaanse psycholoog B.F. Skinner zet in ieder geval aan tot denken.Het is duidelijk dat computers iets kunnen dat lijkt op wat mensen ook doen. Maar voorlopig kunnen computers nog lang niet wat mensen kunnen.

Computers zijn al wel in staat om de wereld om hen heen waar te nemen, te interpreteren en zelfs tot op zekere hoogte te voorspellen. Maar kunnen ze dan ook denken? We komen dan op het terrein van de kunstmatige intelligentie. Dat is inmiddels een oud onderzoeksgebied. Al in de jaren zestig van de vorige eeuw is men begonnen intelligentie na te bootsen in computers.

Wilt u ook een digitale tweeling?

De digitale tweelingen komen er aan. Computerprogramma’s

die op jou lijken, met jouw voorkeuren en jouw herinneringen, die voor jou beslissingen kunnen nemen en die ook allerlei taken van je kunnen overnemen. Die online contact kunnen houden met je klanten en simpele (of misschien wel heel complexe adviezen) kunnen geven.

Op de foto hiernaast zie je twee kinderen met een Tamagotchi. Dat was een soort virtueel huisdiertjedat woonde in een klein computertje en dat de hele dag door aandacht en zorg nodig had.

Waarom experts (soms) onbetrouwbaar zijn

In een snel veranderende wereld zijn experts onbetrouwbaar (althans als het gaat om het doen van voorspellingen). Daarvoor zijn 3 redenen aan te wijzen.

1-  het zijn mensen

2- ze vormen een groep

3 - het zijn experts

Algoritmes als rechter?

Zou je ethische beslissingen aan machines over mogen laten? Anders dan mensen laten computers zich niet afleiden, raken ze niet vermoeid, voelen ze geen irritatie, angst of zelfs haat en hebben ze geen last van alle menselijke denkfouten waar wij wel last van hebben. Maar toch..... Tijdens mijn lezingen krijg ik vaak vragen over dit onderwerp. 

Mijn Intelligente Digitale Assistente en ik.

Over enkele jaren zal ik waarschijnlijk een Intelligente Digitale Assistent (IDA) hebben. Mijn IDA kan mij dan op allerlei gebieden ondersteunen bij het maken van keuzes.

Beter horen?

In mijn presentaties heb ik het wel eens over “verbeterde” zintuigen. Verbeterde ogen bijvoorbeeld waarmee je in het donker kunt zien of op grote afstand kunt scherpstellen. Of verbeterde oren waarmee je beter kunt horen dan met je ‘oude’ oren.

sociale veranderingen en technologie

We onderschatten systematisch het tempo van de technische ontwikkeling en we overschatten systematisch het tempo van de sociale veranderingen. Hoe komt dat nu?

Happy Pills?

Waar word je nu echt gelukkig van? De meningen verschillen en voor ieder mens zal dat ook anders zijn. Maar toch tekent er zich een wetenschappelijke consensus af. Uiteindelijk zijn het op een biochemisch niveau chemische stofjes die jou dat geluksgevoel bezorgen. Die maken dat er rillingen van geluk over je rug lopen. Dat je vlinders in je buik voelt. Dat het voelt alsof je over de grond zweeft. Dat je iedereen wel zou willen omhelzen.

lessen van de telegraaf

In 1844 seinde Samuel Morse per telegraaf de eerste woorden ooit over.“What hath God wrought?”Ook achteraf gezien een vraag met veel diepgang. Aan dit experiment gingen heftige discussies vooraf in het Amerikaanse Congres, dat het experiment moest betalen. De argumenten die toen werden gebruikt klinken nog steeds heel modern.

Nieuwe markt voor de uitvaartbranche

COLUMN PETER VAN DER WEL – Waarom zijn er nog geen digitale afspiegelingen van overleden echtgenoten, moeders, vaders of kinderen als ‘levend’ gedenkteken? Of als troostgever of zelfs als raadgever? Een beetje morbide misschien? Mensen die hun partner verloren hebben zouden er misschien heel erg blij mee zijn. Ik kan me echter ook voorstellen dat er streng gelovigen zijn die dit helemaal niet zien zitten.

gegarandeerd gezond sterven?

De wetenschap kan ons steeds langer in leven houden. Maar moeten we dat wel willen? Misschien is het gewenst om in de (nabije?) toekomst toch ergens een grens te trekken. Een vastgestelde maximale levensduur. Dat lijkt nu misschien nog een absurd idee, maar er zijn verschillende goede redenen om dit eens verder te doordenken. Waarom moeten we (bijna) allemaal op een tijdstip sterven, dat we vooraf niet kennen?

Eeuwig leven?

In mijn presentaties vertel ik vaak hoe we in de toekomst allemaal heel veel ouder kunnen worden, misschien zelfs wel onsterfelijk. Interessant is hier de ontsnappingssnelheid theorie. Als de biotechnologie zich sneller gaat ontwikkelen dan het verouderingsproces zelf, zal de mens in principe onsterfelijk worden. Dan worden wij de eerste generatie mensen die er niet meer zeker van zijn dat zij zullen sterven. 

Een 20 jaars experiment

We hebben allemaal wel beelden van de toekomst. De meesten van ons gaan daarbij uit van de beelden uit de media. Robots gaan steeds meer van ons werk overnemen en we krijgen vast nog meer klimaatverandering voor de kiezen. Futurologen noemen dat wel; de waarschijnlijke toekomst. Maar er zijn veel meer mogelijke toekomsten denkbaar. Nu is het ook heel moeilijk om je voor te stellen dat alles misschien wel allemaal heel anders zou kunnen worden. Wat dan helpt, is om eens terug te kijken. Want hoe zeker was vroeger die waarschijnlijke toekomst? Doe daarom eens mee met een 20 jaars-experiment.  

Vervelende verrassingen voorkomen

Wilt u slachtoffer worden van de omstandigheden of toch liever de baas blijven over uw eigen toekomst? Dat is een keuze.

de 2-daagse werkweek

In de jaren 30 van de vorige eeuw voorspelde de grote econoom Keynes dat we in het jaar 2000 nog maar 2 dagen per week zouden hoeven te werken. Sindsdien is heel veel van ons werk inderdaad weggeautomatiseerd. Maar waarom werken we dan nog steeds zo lang en zo hard? 

De voor de hand liggende verklaring: omdat we tegenwoordig veel luxer leven dan vroeger. Maar als je dieper graaft, blijkt dat dit argument geen hout snijdt. We consumeren wel veel meer en luxer, maar het fabriceren van al die luxe auto’s, premium bieren of dure schoenen gebeurt tegenwoordig echt met veel minder menselijke arbeid dan vroeger. Nog maar heel weinig mensen werken tegenwoordig op een boerderij of in een fabriek.

Gaat ‘technologisch socialisme’ de wereld redden?

Futurologen hebben een groot vermogen om ‘out of the box’ te denken. Ze zien bijvoorbeeld hoe de kosten van veel producten en diensten de afgelopen decennia fors gedaald zijn door de technologische ontwikkeling. Die ontwikkeling gaat door en versnelt zich steeds verder, zo menen sommigen. In wat voor heerlijke wereld komen we terecht als veel essentiële producten en diensten  vrijwel niets meer kosten?

Hoe je meer invloed kunt uitoefenen op de toekomst

Hoe zou de toekomst eruit zien als u het voor het zeggen had? Dat zou iedereen wel willen toch? Maar kun je de toekomst in de door jou gewenste richting beïnvloeden en hoe kun je daarbij je invloed zo groot en effectief mogelijk maken?

In mijn boek 'Impact, Hoe je meer invloed kunt uitoefenen op de toekomst'  (2016 Uitgeverij Aspekt, Soesterberg) ga ik samen met coauteur Stefan Stroet in op deze vragen. Hier wil ik enkele highlights uit dit boek bespreken.

2 gevaarlijke scenario's

Drie futurologen zetten grote vraagtekens bij de methodiek en de uitkomsten van een zojuist verschenen rapport over de toekomst van Nederland.

Nieuwe technologie, nieuwe economie

Wat zal er gebeuren als we  binnenkort beschikken over:

• Onbeperkte goedkope schone energie?
• Massaal zelfsturende elektrische auto’s?
• Dagelijkse boodschappen uit de 3D printer?
• Medische toepassingen waardoor we langer en gezonder blijven leven?

En het mooist van alles, wat betekent het als al dit moois ook nog eens tegen steeds lagere kosten beschikbaar komt?

Lessen uit Festivalland

Festivals als proeftuin voor nieuw gedrag.  Connected, Creative & Conscious

De afgelopen zomer leek Nederland wel één groot festivalland. Pinkpop, DanceValley, Healing Garden, Lowlands, Mysteryland, Into The Great White Open, Down The Rabbit Hole, Open Up, enzovoort. Ieder festival met zijn eigen publiek en eigen karakter. Festivals zijn intussen ook veel meer dan alleen maar een plaats waar je een leuke tijd hebt met je favoriete muziek en een aantal vrienden of gelijkgestemden, hoewel die aspecten niet mogen ontbreken. Toch is er meer: een festival vormt ook een tijdelijke mini-samenleving, waar je kunt experimenteren met nieuw gedrag en waar je inspiratie kunt opdoen voor je leven buiten het festival.

Baan van de Toekomst

In opdracht van de recruitmentorganisatie Hays ontwikkelde ik samen met collega Freija van Duijne onderstaande toekomstschets van de arbeidsmarkt voor Engineering & Technology in 2030. Deze schets vormde de basis van een onderzoek dat Hays begin 2015 uitvoerde. Soortgelijke toekomstschetsen ontwikkelden wij ook voor de sectoren Oil & Gas en IT. Het volledige onderzoekverslag kunt u hier downloaden.

Vooraf

De voorspellingen in deze schets kunnen worden verstoord  door ‘wildcards’. Wildcards uit het verleden zijn bijvoorbeeld 9/11, de Tweede Wereldoorlog of de uitbraak van de pest. In deze toekomstschets wordt een aantal verwachtingen uitgesproken. Het zijn dus geen voorspellingen, maar het zijn verwachtingen onder voorbehoud van het soort externe ‘schokken’ zoals hierboven beschreven.

Rechten van AI ????

Langzamerhand zijn we in de situatie gekomen dat we ons moeten gaan bezighouden met de juridische status van computerprogramma’s. We zijn in staat om software te ontwikkelen die een grote mate van zelfstandigheid heeft bij het verrichten van handelingen. Denk aan software die automatisch bekeuringen uitdeelt, vliegtuigen bestuurt, aandelen koopt en verkoopt, auto’s bestuurt of militaire software die in staat is om zelfstandig doelen uit te zoeken en te vernietigen.

paradijs of hel?

De versnellende versnelling in de informatietechnologie van de afgelopen 50 jaar begint nu ook door te sijpelen naar de rest van de samenleving. Het begon met computers en andere informatietechnologie, maar we zien het nu overal om ons heen. In de gezondheidszorg, de voedselproductie, de financiële diensten en ga zo maar door.

Toekomstverkenning Volksgezondheid 2040: Een gemiste kans

We zijn tegenwoordig dol op toekomstvoorspellingen. Ook bij de overheid. Regeren is immers vooruitzien. Eind juni mocht ik met meer dan 200 genodigden aanwezig zijn bij de officiële presentatie van de Verkenning Toekomst Volksgezondheid, in ambtelijk jargon de VTV-2014.

Enkele vragen bij kunstmatige intelligentie

In toenemende mate lijkt de samenleving zich zorgen te maken over de ongewenste effecten van geavanceerde informatietechnologie. Nu is het altijd al zo geweest dat snelle technische vooruitgang op weerstand stuit, maar nu lijkt het anders te zijn. Bijvoorbeeld omdat er nu opeens wel heel veel banen verloren dreigen te gaan. Of omdat kunstmatige intelligentie nu slimmer lijkt te worden dan wij mensen.

De school van morgen (2003)

Na vele jaren van bezuinigen heeft de politiek eindelijk het achterstallig onderhoud in het onderwijs ontdekt. Krakkemikkige klaslokalen, verouderde computers, leerlingen die de school vooral zien als vervelend tijdsverlies, leraren die zijn verworden tot ordebewakers en amechtig achter de nieuwste ontwikkelingen aan moeten rennen. En dat terwijl toch iedereen voortdurend zegt dat onderwijs onze investering is in de toekomst. Onze gezamenlijke toekomst.

Ganzen en de toekomst van het onderwijs.

In Frankrijk mest men ganzen vet. Dat gaat bepaald niet zachtzinnig. De boer duwt een trechter door de strot van de gans en propt daarna met kracht het voer naar binnen. Het gevolg is niet alleen een vette gans, maar ook een onnatuurlijk opgezwollen lever. En dat is precies de bedoeling. Deze foie grasse schijnt een echte lekkernij te zijn voor de liefhebber. In het Nederlandse onderwijs probeert men kennis in de hoofdjes van de leerlingen te proppen.

Onderwijs anno 2025

Hoe komt het onderwijs van de toekomst eruit te zien? Een futuroloog geeft antwoord. Van recente ICT ontwikkelingen, via de persoonlijke cyberleraar, naar ervaringswerelden van de virtuele school. Auteur Peter van der Wel.

Lees hier het volledige artikel in Kunstzone, het blad voor media en kunstonderwijs in Nederland.

Onderwijs anno 2025: Kunstzone mei 2014

Gezondheidszorg in 2020

Wat zou ik graag een persoonlijke lijfarts hebben. Iemand die 24 uur per dag voor mij beschikbaar is en op al mijn medische vragen raad weet. Iemand die mij gerust kan stellen als ik mij zorgen maak over die vreemde vlekken op mijn huid of mij goede raad geeft als ik slaap- of eetproblemen heb. Waarom is die er niet?

10 manieren om de wereld te verbeteren

Bij mijn lezingen over “Economie voor Wereldverbeteraars” krijg ik regelmatig de vraag: “ja maar wat kan ik nou doen om de wereld te helpen verbeteren?” Mijn antwoord is dan dat ieder van ons over veel meer mogelijkheden beschikt dan wij zelf vaak denken. In de loop der tijd ben ik tot het volgende rijtje van tien instrumenten gekomen.

Dit zijn de 10 instrumenten die jij hebt om de maatschappij te veranderen.

Iedereen doet mee

We leven in de participatiemaatschappij, waarin iedereen mee mag, nee, mee moet doen. Iedereen man, vrouw, mensen met beperkingen, sociaal zwakkeren, langdurig werklozen, zelfs ouderen moeten langer mee blijven doen. Dat vraagt om de inzet van een ieder, dat vraagt om solidariteit en mantelzorg en dat vraagt om de inzet van nieuwe technologie, zoals de robot, die mensen mobiel houdt, hun beperkingen compenseert of zelfs opheft. Maar wie moet dat betalen? 

Laat de laatste apotheker het licht uitdoen

De digitalisering en automatisering van beroepen gaat ook de wereld van de farmacie niet voorbij. In deze column schets ik drie ontwikkelingen die de komende jaren zeer grote gevolgen gaan krijgen voor de apothekers en de gehele farmaceutische industrie: 'plant on a chip', 'lab on a chip' en Big Data.

VR voor de reisbranche

 Naarmate de tijd schaarser, mensen ouder, de wereld voller, toeristischetrekpleisters steeds drukker, er meer spanningen zijn op aarde en reizen daardoor lastiger en duurder wordt, zal virtuele reis technologie (VRT) steeds meer gebruikt gaan worden.

De Kenniseconomie Voorbij

U kent misschien het filmpje van Watson, de sprekende supercomputer van IBM. Of anders hebt u vast wel gehoord van Big Blue, de computer die enkele jaren terug de regerend wereldkampioen schaken versloeg. Die schaakcomputers zijn intussen veel te sterk geworden voor gewone menselijke schakers en Watson is de voorbode van wat ons allemaal gaat overkomen. Watson deed in 2011 mee met het Amerikaanse quizprogramma Jeopardy. Bij Jeopardy gaat het erom als eerste het antwoord te bedenken bij een gegeven cryptische omschrijving. Dat vraagt niet alleen om kennis op allerlei terreinen, maar ook om begrip van taal, dubbelzinnigheden en humor. In dat filmpje zie je hoe Watson het opneemt tegen twee menselijke tegenstanders. De kampioenen van 2010 en 2009.

Lees hierover meer in mijn gastcolumn in Perspectief December 2013.

Gast Column in Perspectief december 2013